Grąziowa

Grąziowa (ukr. Грузова) wieś położona w powiecie bieszczadzkim w dolinie rzeki Wiar –  dopływu rzeki San. Sąsiaduje z Trzciańcem, Wojtkową, Arłamowem, Jamną Górną i Dolną, Trójcą. Pierwsza zmianka o wsi znajdują się w dokumentach z 1469 roku. Do 1772 roku wieś należała do klucza rybotyckiego. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.) wieś znajdowała się w zaborze Austro-Węgierskim. Od XIX w. w północnej części wsi, od strony Jamny Górnej znajdowała się huta szkła, która funkcjonowała do lat 30 XX w. We wsi ponadto był młyn oraz parowy i wodny tartak. Po rozpadzie Austro-Węgier w 1918 r. wieś znalazła się w granicach Polski.

W 1879 r. we wsi było 128 budynków mieszkalnych i zamieszkiwało 775 mieszkańców, głównie narodowości ukraińskiej.  Natomiast w 1921 r. było już 210 budynków mieszkalnych i 1155 mieszkańców w tym 890 grekokatolików, 190 rzymskokatolików i 75 Żydów W 1939 r. liczba mieszkańców wynosiła już 1470 mieszkańców, w tym 1140 Ukraińców – grekokatolików, 240 Ukraińców rzymskokatolików, 20 Polaków i 70 Żydów.  Po wybuchu II wojny światowej wieś była naprzemiennie pod okupacją III Rzeszy i ZSRR. Po przejściu frontu i wycofaniu się Niemców wieś Gąziowa wraz z całą gminą birczańską została włączona do powiatu drohobyckiego (USSR) a w 1945 r., po ustaleniu wschodniej granicy Polski, Grąziowa warz z całym powiatem leskim przekazana została stronie Polsce.

We wsi była cerkiew, pierwsza informacja o jej istnieniu pojawiła się w 1510 r. Cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (Різдва Пр. Богородиці), zachowana do dnia dzisiejszego, pochodzi z 1731 r. Po wysiedleniu mieszkańców w 1945 r. w ramach „Akcji Wisła” cerkiew i wyposażenie cerkwi zostało zniszczone bądź rozgrabione. Zachowała się jedynie polichromia z 1735 r. W 1968 r. przeniesiono cerkiew do Skansenu Budownictwa Ludowego w Sanoku. Wewnątrz umieszczono ikonostas z cerkwi w Poździaczu. Do cerkwi przylegał grzebalny cmentarz greckokatolicki, na którym pochówki odbywały się do 1946 r. Na cmentarzu większość nagrobków nie zachowała się, znajdują się zdewastowane pojedyncze grobowce. Jednakże co roku pojawiają się nowe krzyże z tabliczkami upamiętniającymi pochowanych tu ówczesnych mieszkańców wsi. Między innymi na cmentarzu znajduje się mogiła partyzancka – „Zatoki”.

Wysiedlenia mieszkańców Grąziowej odbyły się w dwóch etapach. Pierwszy trwał od marca 1945 do lutego 1946 r., wówczas wysiedlono do USSR 48 ze 147 rodzin. Drugi etap wysiedlenia, miał miejsce od 28 kwietnia do 10 maja 1947 r. w ramach „Akcji Wisłą”. W tym czasie z Grąziowej wysiedlono 634 mieszkańców na tereny zachodniej i północnej Polski, na tzw. „Ziemie Odzyskane”. Wieś opustoszała, zabudowa w większości została spalona lub rozebrana. W 1959 r. w ocalałych budynkach osiedlono uchodźców – greckich komunistów a w 1960 r. Greków wysiedlono i obszar wsi wraz z okolicznymi miejscowościami włączono do utworzonego Ośrodka Wypoczynkowego Urzędu Rady Ministrów zwanego Arłamowem i wstęp na terytorium po byłej wsi Grąziowa był zabroniony.

Foto: Tur (1957), Martens (1957), Kuryj (2020)